Nederlandse Natuurkundige Vereniging

De Physicaprijs 2023 is toegekend aan Nynke Dekker, hoogleraar Moleculaire Biofysica aan het Kavli Institute of Nanoscience van de Technische Universiteit Delft. Ze heeft binnen de moleculaire biologie innovatieve fysische methoden uitgevonden en ontwikkeld, die ze toepast op actuele en relevante vraagstukken in de biologie en geneeskunde. Haar onderzoek speelt zich af op de grensvlakken van natuurkunde, scheikunde en biologie.

Nynke Dekker onderzoekt een scala aan bio-moleculaire processen die essentiële rollen spelen in leven en gezondheid. Hierbij zet zij kwantitatieve, fysische meetmethoden in, die haar in staat stellen om de subtiele wisselwerkingen in tijd en ruimte te volgen die plaatsvinden tussen eiwitten en de nucleïnezuren DNA en RNA. Voor haar onderzoek heeft professor Dekker altijd originele technieken ontwikkeld, waarbij precieze metingen, zorgvuldig gecontroleerde parameters en zuivere componenten centraal staan voor het begrip van de onderliggende mechanismen. Zo heeft ze met behulp van zelfontworpen magnetische en optische pincetten de invloed van krachten en torsies op DNA en RNA zichtbaar gemaakt en deze kennis benut om de controle over hun topologie, compactie of transcriptie door verschillende eiwitten zichtbaar te maken. Recentelijker heeft zij dit onderzoek uitgebreid met fluorescentie microscopie om de studie van eiwitcomplexen die DNA kopiëren mogelijk te maken.

Nynke Dekker heeft een droomcarrière, die begon met een brede aanloop en opleiding bij topinstellingen. Zij heeft haar BSc-opleiding gedaan in Yale en haar MSc bij de Universiteit Leiden. Na haar promotie in Harvard binnen het vakgebied van de atoomfysica, ging Dekker naar de Ecole Normale Supérieure Parijs als postdoc. Daar is zij de weg ingeslagen van de biofysica, die zij vervolgens in Nederland zo succesvol heeft uitgebouwd. Zij speelt een internationaal leidende rol in dit vakgebied en is een van de bekende, Nederlandse gezichten in de internationale arena. Als lid van de KNAW en met een veelheid aan bestuurlijke functies en taken, draagt Nynke Dekker bij aan de ontwikkelingen van niet alleen de biofysica, maar van de natuurkunde in het algemeen en de zichtbaarheid daarvan in onze samenleving. Al met al komt de Physicaprijs haar zeer toe.

De Physicaprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland toegekend door een jury bestaande uit de voorzitter van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging, de voorzitter van Stichting Physica en een eerdere Physicaprijswinnaar. Nynke Dekker zal de prijs in ontvangst nemen tijdens het congres FYSICA 2023 dat op vrijdag 26 mei plaatsvindt. Zij zal dan ook de bijbehorende Physicalezing uitspreken.

Het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde besteedt in de edities van april en augustus 2023 aandacht aan het werk van Nynke Dekker.

Engeltalige aankondiging Physicaprijs 2023.

Dat er veel talent is in het Nederlandse natuurkundeveld bleek ook weer uit de nominaties voor de Minervaprijs 2022. Uitmuntende kandidaten waren voorgedragen en de jury heeft uit de indrukwekkende voordrachten Anne-Marije Zwerver (QuTech, TU Delft) als winnaar geselecteerd. De Minervaprijs is bedoeld voor jonge, veelbelovende vrouwelijke of niet-binaire fysici in Nederland, die excelleren in een natuurkundig vakgebied, experimenteel en/of theoretisch.

De jury was zeer onder de indruk van het werk van Anne-Marije, zowel op het gebied van natuurkunde als op het gebied van outreach, onderwijs en wetenschapscommunicatie. Anne-Marije Zwerver promoveerde in 2022 en heeft als promovendus al flink aan de weg getimmerd. Ze stond aan het hoofd van de metingen van de eerste quantum dot qubits gemaakt in een industriële cleanroom, een prestatie die wereldwijd de krantenkoppen haalde. Ze was ook de eerste die een elektronenspin over meerdere siliciumkwantumdots heen en weer stuurde. In haar promotietijd gaf ze verschillende keren op persoonlijke uitnodiging lezingen op grote conferenties; het feit dat een PhD-student dit soort persoonlijke uitnodigingen ontvangt, is nogal ongebruikelijk.

Anne-Marije heeft ook veel talent voor outreach, onderwijs en wetenschapscommunicatie, waar ze zich met buitengewoon veel enthousiasme voor inzet. Ze gaf reeds een flink aantal interviews voor nationale radio en kranten, podcasts, openbare evenementen, blogposts en daarnaast droeg ze ook bij aan het curriculum van het voortgezet onderwijs. Multitalent Anne-Marije Zwerver is met recht een veelbelovend fysicus te noemen – een mooie winnaar van de Minervaprijs 2022.

De Minervaprijs is een gezamenlijk initiatief van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging (NNV) en de Dutch Physics Council (DPC). Met de Minervaprijs willen beide instanties een positieve bijdrage leveren aan het verhogen van de genderdiversiteit binnen het Nederlandse natuurkundeveld. Aan de prijs is een geldbedrag van € 5000 verbonden. De prijsuitreiking van de NNV/DPC Minervaprijs vindt plaats tijdens NWO Physics 2023, waar Anne-Marije ook een lezing over haar werk zal geven.

Foto Anne-Marije Zwerver: Graphdude/Casimir.

Op 11 februari is het ‘International Day of Women and Girls in Science’. Ook dit jaar bieden we rond die dag klassen in het voortgezet onderwijs gastlessen aan die door vrouwelijke fysici gegeven worden. Onderwerp en datum worden in onderling overleg afgestemd. Onderwerpen die momenteel beschikbaar zijn, zijn bijvoorbeeld:

• Zware elementen, exotische atomaire kernen
• Quantumtechnologie en atoomfysica
• Zwaartekrachtgolven en onderzoeker zijn
• (Radio)astronomie
• Botsingen tussen 'koude' moleculen (sluit aan bij onderwerpen als interferentie, elektromagnetisme en quantummechanica)
• Quantumtransport in van der Waals materialen, Title: “Assembling atomically thin legos for designer quantum properties”
• Oceaanonderzoek (incl. verhalen over veldwerk, en vakinhoudelijk kan ik wat experimenten doen om enkele concepten van oceaancirculatie te demonstreren) en over mijn studiepad

De laatste keer hebben we zo’n 1000 leerlingen een gastles aan kunnen bieden, die hogelijk gewaardeerd werden. Een van de mooiste uitspraken van een leerling was na een zeer vroege gastles: ‘Hier kwam ik graag mijn bed voor uit!’. Docenten die een gastles aan willen vragen en ook fysici die een gastles willen geven kunnen een e-mail sturen naar Noortje de Graaf. We gaan dan op zoek naar een mooie combinatie.